NUÔI TÔM VÀ XU THẾ SỬ DỤNG VI SINH VẬT HỮU ÍCH (PROBIOTIC) Ở ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG

PGS. TS. Phạm Thị Tuyết Ngân

Giới thiệu

Diện tích nuôi tôm nước lợ toàn vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) tính đến thời điểm 2020 đạt hơn 480.000 ha, chiếm gần 85% so với cùng kỳ năm 2019 và đạt hơn 71% so với kế hoạch, trong đó tôm sú hơn 457.000 ha, tôm thẻ chân trắng hơn 22.000 ha. Ở ĐBSCL tôm thẻ chân trắng là đối tượng nuôi và xuất khẩu có giá trị do tôm thẻ có nhiều đặc điểm sinh học phù hợp với điều kiện thổ nhưỡng ở Việt Nam. Theo đánh giá của các chuyên gia, ngành tôm của nước ta chưa phát huy hết tiềm lực và thế mạnh, đồng thời chưa tạo được lợi thế cạnh tranh so các quốc gia trên thế giới như: Ấn Độ, Thái Lan, Ecuador, Indonesia… 

Xu thế ứng dụng chế phẩm vi sinh (probiotic) trong NTTS

Ngày càng có nhiều sự quan tâm đến việc sử dụng probiotic như một chiến lược thay thế cho các hợp chất kháng khuẩn để phòng ngừa và kiểm soát dịch bệnh trong NTTS. Những vi sinh vật sống tự nhiên này phát huy tác dụng có lợi của chúng đối với vật chủ thông qua việc cạnh tranh dinh dưỡng và vị trí bám dính trong thành ruột, tiết ra các chất ức chế (có tác dụng diệt khuẩn, diệt tảo và kích thích động thực vật phù du phát triển tạo nguồn thức ăn tự nhiên trong môi trường), kích thích hệ miễn dịch của vật chủ và tăng chất lượng nước nuôi. Ở cấp độ động vật, probiotic cải thiện sự tăng trưởng và tỷ lệ sống của tôm nuôi bằng cách thay đổi quần thể vi sinh vật (chủ động bón vi sinh trước khi thả nuôi và định kỳ) liên quan đến vật chủ hoặc môi trường xung quanh. 

Vai trò cạnh tranh chỗ cư trú

Cạnh tranh chỗ bám trong ruột của vật chủ có ảnh hưởng rất quan trọng đến sức khoẻ của vật chủ. Việc bám dính được vào lớp màng nhầy của ruột là rất cần thiết để vi khuẩn thiết lập quần thể trong hệ đường ruột của vật nuôi (Westerdahl et al., 1991, Olsson et al., 1992). Một số tác giả đã chứng minh được khả năng ức chế mầm bệnh của một số dòng vi khuẩn bám dính xảy ra ở người và động vật trên cạn khác.

Cải thiện chất lượng nước

Trong thủy sản khi đưa vi sinh vật hữu ích vào nước giúp cải thiện chất lượng nước mà không có tác động trực tiếp lên cơ thể vật nuôi. Nhóm vi khuẩn tham gia quá trình này thường là các nhóm Bacillus. Nhóm vi khuẩn Gram dương thường phân hủy vật chất hữu cơ thành CO₂ tốt hơn nhóm Gram âm (Stanier et al., 1963). Duy trì mật độ vi khuẩn Gram dương trong ao nuôi sẽ hạn chế được sự tích lũy vật chất hữu cơ trong ao trong suốt quá trình nuôi. Ổn định quần thể tảo nhờ sự sản sinh CO₂ từ quá trình phân hủy hữu cơ. Trong thực tế, việc bón thêm các vi khuẩn này thường không thấy hiệu quả rõ ràng trừ việc cấy vi khuẩn nitrate hoá vào. Việc cấy vi khuẩn nitrate hoá cho lọc sinh học mới có thể làm giảm thời gian khởi động lọc xuống 30%. Việc cung cấp vi khuẩn nitrate hoá cho ao nuôi hoặc bể nuôi có thể được thực hiện khi hàm lượng amon tăng đột ngột (Van-Hauteghem et al., 2000).

Theo Verschuere (2000) vi khuẩn Bacillus sp. đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện chất lượng nước. Lý do là vi khuẩn này đạt hiệu quả cao trong việc chuyển đổi vật chất hữu cơ thành CO₂. Vì vậy duy trì mức độ vi khuẩn Gram dương trong ao có thể giảm sự tích luỹ vật chất hữu cơ và các chất hòa tan. Trong khi đó vài báo cáo lại cho thấy nếu sử dụng một hoặc nhiều dòng vi khuẩn trong ao nuôi tôm thì hiệu quả xử lý không rõ ràng. Có rất nhiều tài liệu về vi sinh vật hữu ích trong nuôi trồng thủy sản vào thập niên qua, hầu hết dựa vào các tranh luận về các kinh nghiệm thực hành (Verschuere et al., 2000). Thêm vào đó rất ít thông tin về các kiểu tác động của chúng đối với vật chủ. Cải thiện chất lượng nước là một trong những vai trò quan trọng của vi khuẩn hữu ích trong nuôi trồng thủy sản. Chất lượng nước có liên quan mật thiết đến tính chất nền đáy của thủy vực, quá trình hấp thụ và giải phóng các chất làm thay đổi chất lượng nước, đặc biệt là sự hấp thụ và giải phóng dinh dưỡng của nền đáy (Verschuere et al., 2000).

Ứng dụng probiotic vào ao nuôi là giải pháp sinh học có nhiều triên vọng trong tương lai. Tuy nhiên, sự thành công của các ứng dụng probiotic phụ thuộc khá nhiều vào chủng loài, nồng độ và cách quản lý. Probiotic đạt hiệu quả phải dựa trên các loài phân lập đã chọn và điều kiện sản xuất được kiểm soát. Các vi sinh vật phải góp phần vào việc sản xuất hiệu quả theo những cách đáng tin cậy, thúc đẩy sức khỏe và sự phát triển nhanh chóng của loài vật nuôi cũng như khả năng xử lý chất thải hiệu quả. Kết quả ứng dụng kém phần lớn liên quan đến việc chất lượng chế phẩm thấp hoặc liều lượng không đảm bảo.

Tiêu chí chọn lựa sản phẩm probiotic có chất lượng tốt

Người nuôi nên chú trọng đến loài vi sinh vật ghi trên sản phẩm probiotic, mật độ vi sinh và hướng dẫn sử dụng. Mặc dầu ứng dụng probiotics đã được chứng minh có thể cải thiện sức khỏe và tăng cường khả năng tăng trưởng của vật nuôi, người nuôi cũng nên thận trọng khi quyết định mua sản phẩm. Ngày nay càng có nhiều người quan tâm đến probiotic như là một chiến lược thay thế cho các hợp chất kháng khuẩn để phòng ngừa và kiểm soát dịch bệnh trong NTTS nhưng những loài vi khuẩn này chỉ sẽ phát huy tác dụng khi mật độ bổ sung đủ lớn để cạnh tranh với vi khuẩn gây bệnh và đạt tốc độ hiệu quả phân hủy hợp chất thải hữu cơ hay tăng cường khả năng tiêu hóa, hấp thu dinh dưỡng trong đường ruột tôm cá.

Nguồn: UV - Việt Nam